Tản mạn về chủ đề học cái gì, và học như thế nào

Mình có thằng em đồng nghiệp. Có lần nó hỏi mình: "Bây giờ công nghệ sinh ra nhanh quá. Cứ vài tháng, vài tuần là lại có cái mới. Em không biết nên học cái gì và bắt đầu như thế nào để theo kịp xu hướng?"

Mình chỉ trả lời nó: nên học cái em cần, và đặc biệt học những cái là nền tảng. Cách học hay nhất theo quan niệm của anh là học cách để ánh xạ từ cái mình đã biết và liên kết với cái mới và vận dụng cho nhu cầu của chính mình, thực tế của chính mình.

Ngẫm lại, trong cuộc đời mình đi làm, thật ra phần lớn việc mình học đều bắt đầu từ việc mình bị ép. Một là môi trường ép mình, và phần còn lại là tự bản thân mình ép mình học để đạt được một mục tiêu nào đó trong thực tế cuộc sống.

Học vì bị môi trường ép buộc

Môi trường ép mình thì nhiều vô số. Mình chia sẻ lại vài trải nghiệm nho nhỏ vui vui.

Học đục code:

Hồi học đại học, mình chỉ thích làm C#. Ra trường đi làm, công ty quăng cho cái project port thuật toán H264 bằng từ một bản prototype trên Matlab của một giáo sư bên US để chạy được trên hệ điều hành Symbian. Dự án viết bằng C. Thế là ngồi cắm đầu học lại mớ kiến thức con trỏ, quản lý bộ nhớ ... và đọc code rồi port code qua. Nhờ vậy mà luyện được nhiều kĩ năng liên quan đến đọc code. Cho nên sau này, mình gặp mấy dự án code rối như canh hẹ, mình cũng có cách tiếp cận để đọc và hiểu nhanh (thời đó chưa có AI như bây giờ).

Học đục công nghệ mới:

Thời công nghệ Apple còn mới, công ty muốn build một team mobile để đón đầu thị trường. Anh CTO giao cho mình một team với 2 bạn developer, rồi quăng cho một cái dự án làm một game đua xe Ferrari trên iOS. Yêu cầu làm trong 8 tuần xong. Dự án đó quan trọng vì nó dùng để demo cho một agency bên Europe ở một triển lãm về công nghệ. Nó quyết định thành bại của việc có build được team mobile hay không. Hồi đó, mình nhớ đem dự án đó qua nhờ Gameloft estimate, họ nói làm trong 3-6 tháng. Thôi, chỉ còn nước tự cứu mình.

Mình ngồi làm cùng anh em, research từ việc hack MacOS như thế nào để cài được trên PC thường (công ty lúc đó chưa đầu tư cho cái máy Mac ở giai đoạn đầu) cho đến vọc nát luôn các game engine. Gần như 3-4 tuần đầu là chỉ ngồi research, test đủ các loại trên đời. Gần như bữa nào cũng rời công ty lúc 1-2 giờ sáng. Có khi đang có hứng về nhà lại đục tiếp tới sáng. Đến tuần thứ 5 mới có được một bản demo load được chiếc xe lên để chạy và điều khiển được, nhưng FPS siêu chậm, siêu lắc. Nhờ sự nỗ lực của cả team, rồi cuối cùng mình cũng làm được dự án đó thành công - đúng deadline (chi tiết thì để sau này có dịp mình sẽ kể thêm).

Sau đợt này, team mobile mở rộng ra và công ty lấy thêm nhiều dự án nữa. Điểm mình học được lớn nhất trong dự án này là: biến áp lực thành nỗi ám ảnh để vượt qua được thử thách + sự đồng lòng của team sẽ là một sức mạnh cực kỳ lớn để đi qua mọi chướng ngại. Tất nhiên, cá nhân mình cũng học được nhiều cả về kinh nghiệm kĩ thuật, lãnh đạo nhóm.

Những trải nghiệm tương tự như vầy thì nhiều lắm, nó đi theo mình qua nhiều ngôn ngữ, nhiều công nghệ. Đặc điểm chung là hoàn cảnh buộc mình phải học. Lúc đó, mình tự vạch ra định hướng, kế hoạch và phối hợp với anh em trong team để hoàn thành.

Học tiếng Anh:

Lúc ra trường tiếng Anh mình cũng chỉ thuộc dạng trung bình. Mình biết nhiều từ, nhưng không có kinh nghiệm trong giao tiếp nhiều. Lúc diễn đạt thì ý được, ý mất. Trước giờ mình cũng không đi học lớp ngoại ngữ nào. Hồi đó, lúc mình được move lên vị trí Technical Architect (tầm năm 2009, mình không nhớ chính xác), mình phải tham gia rất nhiều các hoạt động liên quan đến bid dự án. Thời đó, công ty có anh Commercial Director người Pháp. Ảnh nói tiếng Anh giọng Pháp, mà còn nói rất nhanh. Thường để bán được dự án, ảnh hay đưa ra cách tiếp cận và lập luận để hạ số man-day xuống. Mình phải tham gia vào những cuộc tranh luận như vậy vì phải đảm bảo dự án vừa bán được, nhưng vẫn có budget hợp lý cho team làm. Rồi mình tự luyện nói ở nhà. Tự tưởng tượng mình đang present một ý tưởng, hay đang debate trước gương. Nói chung học như tự kỉ ám thị vậy. Rồi từ từ mình dạn lên và trình bày tốt hơn, debate tốt hơn. Mình luyện cho đến khi suy nghĩ bằng tiếng Anh trong đầu thành một phản xạ, thay vì phải nghĩ bằng tiếng Việt rồi dịch. Tất nhiên, khi nào bí từ, thì mình tra. Rồi mình tập viết blog, viết ghi chú toàn bộ bằng tiếng Anh, để luyện cho việc ánh xạ từ khái niệm sang ngôn ngữ nhanh nhất có thể. Nói chung, bị ép vào thế phải học, tự động mình sẽ làm rất hiệu quả.

Mình tự ép mình để học ra sao?

Có những lúc mình muốn học một công nghệ hay kĩ thuật mới vì sở thích cá nhân, nhưng môi trường không có dự án hay cơ hội tương tự. Khi gặp những tình huống như vậy, thường mình đặt câu hỏi: công nghệ mình học nó mang lại giá trị gì cho mình hiện tại và mình đang có ý tưởng sản phẩm gì để vận dụng giá trị mà công nghệ này mang lại.

Mình thuộc style thực tế, nên mình phải luôn bắt đầu từ việc vận dụng công nghệ vào thực tế. Nếu học công nghệ chỉ để biết, thì mình cho rằng rất mau quên và không để lại nhiều giá trị.

Hồi trước, mình được công ty giao cho quản lý nhóm PHP. Mình thì một chữ PHP cắn đôi cũng không biết. Mình nghĩ rằng: không thể nào quản lý team nếu mình không hiểu được công nghệ anh em đang làm. Thế là, mình tự mày mò học. Bắt đầu với Symfony framework. Trong quá trình học, mình build sản phẩm Mindimize (một knowledge base system giống Notion hiện tại). Từ sản phẩm này, mình mở ra một công ty riêng và bắt đầu hành trình làm startup một giai đoạn.

Sau này, gần như mỗi lần mình tự ép mình học một công nghệ mới là sẽ có vài sản phẩm nho nhỏ ra đời. Có khi nó cũng chỉ là sản phẩm rất nhỏ dùng cho gia đình mình thôi, vd: website bán hàng cho vợ, cái app nho nhỏ để hỗ trợ vợ soạn giáo án bằng AI ... Nói chung vợ mình làm chuột bạch cho khá nhiều thứ công nghệ mình học.

Ngoài ra, có những công nghệ mới nếu thấy vận dụng được vào dự án mình đang làm và mang lại hiệu quả, là mình sẽ cho team áp dụng và triển khai ngay. Chỉ bằng cách vận dụng vào thực tế, rồi từ thực tế sẽ phát sinh nhiều thứ hơn để mình cọ xát. Như vậy mình học mới thấy hiệu quả. Bản chất của việc học xét cho cùng là để vận dụng "kiến thức" vào bài toán thực tế để sinh ra "trải nghiệm mang lại giá trị" mà thôi.

Tầm năm 2016, mình muốn học về đầu tư. Lúc ba mình còn sống, ông nói rằng mong muốn của ông sau này là có thể trở thành một nhà đầu tư chứng khoán thành công. Ông truyền cho mình cảm hứng về mảng này. Thế là mình cũng lôi sách ra đọc, ôm tiền vào thị trường. Mình cũng học được rất nhiều bài học kinh nghiệm từ thị trường crypto đến chứng khoán. Cũng lên voi, xuống chó, bị thị trường dập cho tan nát cho đến khi tìm được một phương pháp đầu tư phù hợp với bản thân mình, để rồi hình thành một nghề thứ hai của mình. Thực tế đôi khi là một ông thầy rất tàn nhẫn, nhưng chính sự tàn nhẫn đó sẽ làm mình trưởng thành hơn, tốt hơn.

Tổng kết lại

Mình viết dài dòng vậy, nhưng tổng kết lại mình chỉ muốn gửi gắm lại vài trải nghiệm của mình cho việc học

Nên thực tế trong việc học. Chọn những thứ mình học gắn với công việc mình đang làm, chọn những thứ là nền tảng để mình học được xa hơn. Được đặt một áp lực chính là cơ hội tuyệt vời để mình vượt qua, và học được thêm nhiều thứ mới mẻ.

Nên học một cách thực tế. Vận dụng kiến thức mình học vào thực tế, vào công việc, vào sản phẩm, vận kiến thức vào cuộc sống của mình. Thực tế là người thầy tốt nhất, bất kể người thầy đó có tàn nhẫn ra sao 😄